Saturday, January 19, 2019

मनमा बसिन् पाेखराकी निरमाया (नाटक समीक्षा)

~ शिव संकल्प

कृति:  निरमाया (नाटक )
लेखक: सरुभक्त/निर्देशक: परिवर्तन
मञ्चनस्थलः गन्धर्व
नाटकघर (पाेखरा थिएटर ) नक्शा 
मितिः २०७५ पुस २७ देखि माघ १२सम्म
समयः अपराह्ण ४ः४५ (शनिबार  अतिरिक्त शो)
अवधिः १ घण्टा ४० मिनेट
टिकटदर. रू. ३००/५०० (विद्यार्थीका लागि छुट)

गुणवत्ता: 


"पाेखरामा उहिले उहिले नाटकहरू मञ्चन हुन्थे अरे । अचेल बन्द भए अरे । अब फेरी शुरू गर्न भनेर युवाहरू जुर्मुराइरहेका छन् अरे ।" करीब दुई वर्ष अघि पोखरामा यस्ताे सुनिन्थ्यो। यसै प्रसङ्गमा पोखराका युवा नाट्यकर्मी परिवर्तनसित मेरो एकपटक संवाद पनि भएको थियो । अहिले दुई वर्ष पछि त पोखरामा नाटक शुरु भएको पनि केही समय भैसक्यो । धेरै नाटकहरू मञ्चन पनि भैसके तर मलाई भने आज मात्रै नाटक हेर्ने मौका मिल्यो ।  उनैले निर्देशन गरेको सरुभक्तको 'निरमाया' । 

गुगल-नक्शाको सहायताले मैले गैह्रापाटनस्थित पोखरा थिएटरको गन्धर्वनाटकघर फेला पारेँ ।
साँधुरो बाटोमा ब्लकको गाह्रोको पर्खाल भित्र बाहिरबाट हेर्दा दु:खजिलो गरी बनाए जस्तो भवन । केही गाडी र मोटरसाइकलहरू चौरमा पार्किङ गरिएका भेटिए । मेरो मनमा यसै पनि अपेक्षा कम थियो त्यसमाथि पनि बाटोको भित्तामा "पोखरा थिएटर" लेखे पनि नाटकघरको भित्तामा "पोखरा थियटर" लेखेको देख्ता झनै आँखा बिझाएका थिए । 

बिस्तारै दर्शकहरू जम्मा हुन लागे । पाका दर्शकहरू जमानामा कल्पना सिनेमा हलबाट बज्ने 'रेकर्ड'को सम्झना गर्दै थिए भने युवा दर्शक र स्कूले नानी बाबुहरू पनि उत्तिकै उत्साहले पर्खिँदै थिए । अलिकति ढीला गरेर नाटक शुरु भयो । हामी भित्र पस्यौँ । नाटकका निर्देशक आँफैले हामीलाई बस्ने आसन देखाउँदै थिए । शायद अँध्यारोमा तिनले मलाई चिन्न भने चिनेनन् । भित्रको दृश्य र ध्वनि आकर्षक थियो । धमिलो प्रकाशमा पनि मञ्चको सज्जा आकर्षक लाग्यो । समग्रमा नाटकको मञ्चसज्जा, वेशभूषा, प्रकाश र ध्वनिव्यवस्थापन मलाई उत्कृष्ट लाग्यो । कलात्मक तरिकाले नाटक प्रारम्भ भयो । 

'निरमाया' नाटक मैले नपढेको हुँदा मेरालागि कथानक भने नौलो थियो । 

परापूर्वकालको गाउँको एक बिहान । पाँच पाँचवटा घरहरू लहरै हुँदा मञ्च साँघुरो अवश्य लागेको थियो तर अस्वाभाविक लागेको थिएन । घरको अग्लो र होँचोपन अनि जुटको बोरामा र प्लाईवुडमा गेरुलगाएर बनाइएका जस्ता मञ्चका सामग्री मलाई जीवन्त लागे । मञ्चको कुनामा बनाइएको सानो चौतारो र त्यसमाथि बनाइएको 'आँसी उद्याउनि ढुङ्गो' समेत चिटिक्क मिलेका थिए । गाउँको माथि डाँडामा हिँडेको जस्तो देखिने गरी मञ्चको पृष्ठभागमा बनाइएको मचान उत्कृष्ट लाग्यो । (यो के हो बुझ्न तपाईँलाई नाटक नहेरी सुख छैन।) 

नाटकमा अभिनय गर्ने पाका र युवा सबै कलाकारले आफ्नो भूमिकालाई न्याय गरेका थिए । डम्बरे बनेका प्रकाश घिमिरे त चिनिएका सशक्त अनुहार भैहाले, बाटुली बनेकी प्रमिला तुलाचनको भावभङ्गी र संवाद पनि धेरै सशक्त लाग्यो । एउटा नि:सन्तान  सौताने आमाले आफ्नो सौताको छोराप्रति गर्ने कठोरता र स्नेह आफ्नो अभिनयमा सङसङै एकैपटक जीवन्त रूपमा पोख्न सक्नु उनको ठूलो खुबी हो । नाटकको नायक गोरे बनेका रेवान राईको भूमिका अधिकांश समय 'विचरापात्र' जस्तो भए पनि अन्तिममा क्रान्तिकारी चरित्रमा पनि उत्तिकै सुहाएको थियो । मनीषा थापाको बालसुलभ चञ्चलता, अञ्जु दाहालको निर्दोषपन अनि बबिता मल्ल ठकुरीको नवयौवनाका कटाक्ष र हाउभाउहरू मन हर्ने बनेका थिए । लाठे, बन्दुके र तमसुके बनेका कलाकारहरू कथाले मागे जत्तिकै छुचा र दुच्छर देखिएका थिए । जन्तीमा बाजा बजाउन आएका कलाकारहरूले समेत आफ्नो छोटो भूमिका बलियो गरी निभाएका थिए । 

नाटक हेर्नेका आँखा अत्यन्त चनाखा हुनुपर्दछ । किनभने यहाँ 'पज' र 'रिप्ले'को सुविधा हुँदैन । मञ्चको बीचमा रहेका पाका मान्छेहरूले सुन्तलीको बिहे छिन्दै गर्दा मञ्चको दायाँ र वायाँ आ-आफ्ना घरका पिँडीका खम्बामा अडेस लागेर लाज मानीरहेका सुन्तली र उसको हुनेवाला दुलाहाको उत्कृष्ट भावभङ्गी एकै पटक हेर्न उत्तिकै उत्कृष्ट कौशल चाहिन्छ । अझ सुन्तलीलाई पाउन नसकेको केटाको अर्को कुनाको भावभङ्गी समेत हेर्न त तपाईँ अझै चनाखो हुनु पर्दछ । प्रारम्भको दृश्य, गोरे र पातली अनि सुन्तली बीचका प्रेम र कलहका दृश्य, शुरवीरेलाई जबरजस्ती ल्याप्चे लगाउन लगाएको दृश्य अनि अन्तिम दृश्यले उत्कृष्टताको  उच्चतम बिन्दु छोएका थिए । 

आञ्चलिक भाषा र शैलीको स्वाभाविक प्रयोगले पनि नाटकलाई धेरै सशक्त बनाएको थियो । यद्यपि कतिपय स्थानमा प्रयोग गरिएका मध्ययुगीन शैलीका गालीहरू सुन्दा भने कलिला दर्शकहरूको संवेदना सम्झेर एक छिन मेरो मन चसक्क भने नभएको हैन । छिटो छिटो चलीरहेको कथानकका बीचमा मञ्चको अग्रभागबाट नै नाटकका विशेष मोडहरूमा प्रत्यक्ष रूपमा बजाइएको सारङ्गीको धुन उत्कृष्ट थियो । तर परिस्थितिको भावनाको अनुकूल कतिपय स्थानमा यो अझै लामो समय बज्नु पर्थ्यो जस्तो भने लागीरह्यो । 

नेपथ्यमा रहेको 'सेतो घर' निवासी 'मालिकले 'अनारभन्दा सुन्तला स्वादिलो' भन्ने ठानेको सन्देश सुनेपछि नै मैले नाटकको मर्म पहिल्याएको थिएँ । तरपनि करीब एकसय मिनेटको समय एकछिन पनि पट्यारलाग्दो भएन । नाटकले क्षणिक रूपमा खुसी र हास्य पस्किएको भए पनि मुख्यत: यसले दर्शकहरूलाई पीडामा र करूणरसमा नै डुबाउन सफल भयो । मध्ययुगीन समयका शोषक र सामन्तले गरेका निर्धन र असहायहरू प्रतिको अत्याचार र त्यस विरूद्धको प्रतिकारको जीवन्त कथाका रूपमा रह्यो 'निरमाया' । 

बालक कालमै प्रज्ञाका प्रचण्ड मल्ल, सर्वनामका अशेष मल्ल र सुनील पोखरेल, मिथिलाका महेन्द्र मलङ्गिया अनि भारतको राष्ट्रीय नाट्य विद्यालयका नाटकहरू हेर्ने मौका पाएको मलाई, यो नाटक ती नाटकहरूभन्दा कुनै पनि दृष्टिकोणले कमजोर लागेन । बरू धेरै ठाउँमा अझै सशक्त नै लाग्यो । यो नाटक एक पटक हैन पटक पटक हेरे हुन्छ ।  मलाई यो नाटक हेरी सक्दा यसमा परिश्रम गर्ने सबैलाई र विशेषगरी प्रकाश परिकल्पना र व्यवस्थापन गर्ने  दिलप्रसाद गुरूङलाई सलाम गर्न मन लाग्यो । 


नाटक सकिए पछि बत्ति बल्यो । कलाकारहरूले आ-आफ्नो परिचय दिए । पालै पालो सबै दर्शकहरू बाहिर जान लागे । मैले भने एकछिन पर्खेँ अनि निर्देशक परिवर्तनलाई अङ्गालो हालेँ । 



4 comments:

  1. natak herna napayapani tapai ko yooo post padda hereko jasto aananda lagyo sir thank you so much
    n congratulation #Nirmaya teams😍

    ReplyDelete
  2. I like reading your reviews sir. You are contributing not only by watching those plays but by also encouraging other people to go to the theatre and witness those talented individuals perform live. Great !!

    ReplyDelete
    Replies
    1. धेरै धेरै धन्यवाद! :-)

      Delete

धेरै पढिएकाे

पृष्ठ संग्रह