अशोकवाटिकाका फूलहरू कस्ता थिए?

चित्रः राजा रवि वर्मा

लंका विजय गरी अयोध्या फर्कीसके पछि श्रीरामले हनुमानजीलाई सोध्नुभयो, "अशोकवाटिकाका फूलहरू कस्ता थिए? " । 
"राता थिए प्रभु! " हनुमानजीले उत्तर दिनुभयो । यही प्रश्नमा सीताजीले भन्नुभयो "हैन भगवन्, अशोकवाटिकाका फूलहरू सेता थिए ।" 

यहाँ माता सीता र भक्त हनुमान् दुवै गलत थिएनन् । हाम्रा निष्कर्षहरूमा बाहिरी दृष्टिभन्दा पनि आन्तरिक मानसिक अवस्था महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

चेपारे

परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनं
वर्जयेत् तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम् ।।

परोक्षमा खेदो खन्नि र प्रत्यक्षमा चेपारे पार्नि मित्रलाई माथि माथि दुध भएका विषका घैँटालाई जस्तै त्याग गर्नुपर्छ ।

ज्ञान र धर्म (न्याय र क्षमा )

 कुनै बखतमा एउटा राजकुमार र ऋषिकुमारका बीचमा 'को ठूलो?' भन्ने विवाद भएछ । विवादले ठूलो स्वरूप लिँदै जाँदा कुरा बाजीसम्म पुगेछ । कति बाजी थाप्ने भन्दा राजकुमारले दश करोड स्वर्णमुद्रा वा अझ बीस करोड स्वर्णमुद्राको बाजी थाप्ने कुरा गरे । ऋषिकुमारसँग त त्यत्रो सम्पत्ति नभएकाले उनले भने, "यो दश करोड वा बीस करोड स्वर्णमुद्रा त मसँग छैन यो त असमान बाजी भयो, अाऊ बरु दुवैसँग भएको प्राणकै बाजी थापौँ" । राजकुमार पनि सहमत भए, बरु निर्णय 'कोसँग लिने?' भन्दा ऋषिकुमारले निर्णय राजासँगै लिने कुरा बताए र दुवै राजा समक्ष पुगे । राजाले निर्णय सुनाउँदै राजकुमारलाई भने, "बाबु तिमीबाट बाजी थापेर ठूलो गल्ती भएछ, यी ऋषिकुमारकी आमा तिम्री आमा रानी भन्दा धेरै महान् हुन्, यिनका पिता ऋषि पनि मभन्दा धेरै महान् हुन् र यी ऋषिकुमार पनि तिमीभन्दा धेरै महान् हुन् , अब बाजी अनुसार तिमीले प्राण दिनुपर्ने भयो "। तर ऋषिकुमारले राजकुमारलाई क्षमा दिए । राजकुमारको पनि दम्भ हट्यो । उनले ज्ञान र क्षमाशीलता तथा शासकधर्म र न्यायको सम्बन्ध एवं महत्त्व बुझे ।