भतृहरि

आज भतृहरिका बारेमा लेख्न मन लागिरहेछ l क्रैस्ताब्दको पाँचौ शताब्दी तिरका भतृहरिका संस्कृतव्याकरण र भाषाशास्त्रको स्फोट दर्शनको मूल ग्रन्थ वाक्यपदीय र विश्वप्रसिद्ध भतृहरिशतकत्रय (नीतिशतक, शृंगारशतक र वैराग्यशतक गरी तीन कृति) प्रमुख कृति हुन् l भतृहरिशतकत्रयका प्रत्येक कृतिमा नीति, शृंगार र वैराग्य सम्बन्धि साह्रै राम्रा शय शयवटा श्लोकहरू रहेका छन् l प्रत्येक कृतिबाट उदाहरणस्वरूप एक एक शलोक सानुवाद तल प्रस्तुत हुनेछन् l

नीतिशतकबाट...
लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन् 
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः
कदाचिदपि पर्यटन् शशविषाणमासादयेन् 
नतु प्रतिनिविष्टमूर्खजन चित्तमाराधयेत् ll

यसको समश्लोकी अनुवाद मेरा पितामहले गर्नु भएको--
सिपालु जन बालुवा पिसी निकालला तेल् कहिँ
गएर मृगतृष्णिका जल लिएर फिर्ला पिई
घुमी लियेर आऊला सिङ ती चौवडाका पनी
सक्वैन अति मूर्खको समझ फेर्न ता त्यो पनि ll

(नोट: खरायोलाइ पश्चिम पहाडतिर चौवडा भन्छन्)

English:
Squeezing with efforts one can get oil from sand.
A thirsty person may drink water from the mirage. 
Sometimes while wandering one may find the horns of hare.
But it is impossible to please the minds of determined fools.

शृंगारशतकबाट...
केशानाकुलयन् दृशो मुकुलयन् वासो बलादाक्षिपन् 
आतन्वन् पुलकोद्गमं प्रकटयन्न् आवेग-कम्पं शनैः |. 
वारंवारमुदार-सीत्कृत-कृतो दन्त-च्छदान् पीडयन्.
प्रायः शैशिर एष सम्प्रति मरुत् कान्तासु कान्तायते ll 


Blowing away the untidy hairdos of the nymphomanic girls, forcing them to close their eyes, lifting their clothes forcefully and making them shiver..and finally letting out an amorous sighing voice from them. 
Yes, the cool winter breeze behaves very much like erotic men.

वैराग्यशतकबाट...
क्षणं बालो भूत्वा क्षणमपि युवा कामरसिकः 
क्षणं वित्तैर्हीनः क्षणमपि च संपूर्णविभवः । 
जराजीर्णैरङ्गैर्नट इव वलीमण्डिततनुः 
नरः संसारान्ते विशति यमधानीजवनिकाम् ll
For a moment like child and another moment like a lascivious youth; one moment a pauper, another a wealthy person; at the end of life, the body worn out by age and covered with wrinkles, man enters the abode of death like an actor exiting the stage.

वरं शून्या शाला...

वरं शून्या शाला न च खलु वरो दुष्ट वृषभो
वरं वेश्या पत्नी न पुनरविनीता कुलवधूः ।
वरं वासोऽरण्ये न पुनरविवेकाधिपपुरे
वरं प्राणत्यागो न पुनरधमानामुपगमः ॥ (हितोपदेशः ४, १३१)

I prefer an empty stable rather than a wild bull in it
I prefer a whore wife rather than an indecent housewife
I prefer a shelter in woods rather than in a state ruled by idiots
I prefer to die rather than be in the circle of scoundrels.

हरित्-मृत्यु

हरित्-मृत्यु (शार्दूलविक्रीडित)

हे मृत्यु तँ कसो गरीकन अहो! रङ्गीन छस् दूरमा
कुर्दैछु तँसितै बिहे गरुँ भनी माला लिई हातमा
प्याला लाल बनेर हात बिचको हेर्छस् तँ आँखा तरी
तेरो चुस्कि म लिन्छु सोचिकन यो 'जाडो छ' रातैभरी ।।१।।

मेरो प्रीति कडा छ जीवित अझै साक्षात् हरित्-मृत्युमा
यस्तो लाग्छ म हूँ कि एक पुतली झुल्दो सडक बत्तिमा
साथी होस् तँ बुढो, युवा पनि तँ नै, त्यो दीव्य दैत्यै तँ होस्
निल्दो सुस्तरि छामि चेतनतलै निश्वास सुंघ्दो तँ होस् ।। २ ।।

ताजा बूटि र धूमपूरित अहो यो कक्ष मेरो न हो
मेरो जीवनको स्वतन्त्र पलको मुस्कानको साक्षि हो
हे मृत्यु तँ हरित्-रहस्य जसरि लुक्थिस् सुरापात्रमा ?
धूँवा बन्दुक, गोलि, राजपथमा की जङ्गलि फूलमा ।। ३ ।।

इन्द्रेणी अनि श्यामश्वेत रँगमा, चौडा रजत्-पट्भरी
तेरो त्यो स्मित हास्य फैलन गयो लाखौँ परेको सरी
ज्यूँदो छु म अझै पनि, ग्रहणको छाया सरी सर्दछु
हे प्यारो हरियो ! तँ मृत्यु प्रतिको यो वासना पाल्दछु ।।४।।

चित्रः जामियांगडटकम